Chiến sự Ukraine: Viễn cảnh vũ khí hóa năng lượng trong năm 2023

Không phải kể từ cuộc khủng hoảng dầu mỏ những năm 1970 phương Tây mới chú trọng đến an ninh năng lượng như vậy. Năm 2022, nó trở thành một phần quan trọng trong trận chiến Ukraine. Các cuộc tấn công của Nga vào các cơ sở năng lượng đã khiến hàng triệu người Ukraine không có điện trong mùa đông lạnh giá. Vì không thể giành chiến thắng nhanh chóng, dứt khoát trước Ukraine, Nga đã chuyển chiến lược sang tiêu hao, đặc biệt nhắm vào cơ sở hạ tầng năng lượng.

Những bức ảnh chụp ban đêm của Ukraine giờ đây cho thấy một vùng lãnh thổ tối tăm. Lý thuyết rất đơn giản: Làm ngừng hỗ trợ quân đội phòng thủ và trái đất bị thiêu đốt khiến Ukraine kém hấp dẫn hơn đối với đầu tư sau chiến tranh, làm suy yếu sự hỗ trợ của phương Tây.

Chiến lược này không phải là mới. Nga đã sử dụng việc cắt giảm nguồn cung cấp khí đốt có chọn lọc như một công cụ gây áp lực chống lại Ukraine ít nhất là kể từ mùa đông năm 2005-2006, khi nguồn cung cấp khí đốt của EU cũng bị ảnh hưởng - một dấu hiệu đầu tiên cho thấy Moscow sẵn sàng sử dụng năng lượng như một công cụ địa chính trị.

Chính phủ Mỹ từ lâu đã cảnh báo về sự phụ thuộc quá mức vào khí đốt của Nga, nhưng EU, đặc biệt là Đức, đã mở rộng nhập khẩu khí đốt từ Nga trong thập kỷ qua. Các nhà lãnh đạo châu Âu chấp nhận mức tăng này do chi phí thấp kết hợp với độ tin cậy của nguồn cung trong lịch sử. Bản chất chính trị của năng lượng đã bị bỏ qua, đặc biệt là ở Đức, nổi bật nhất là bằng cách chỉ định đường ống Nord Stream là một dự án thương mại thuần túy.

Vào năm 2021, EU đã nhập khẩu khoảng 144 tỷ m3 (bcm) khí đốt tự nhiên thông qua các đường ống từ Nga, chiếm khoảng 30% nguồn cung cấp khí đốt của họ. Khí đốt của Nga chiếm khoảng 8% tổng mức tiêu thụ năng lượng của châu Âu vào năm 2021 và dẫn đến các khoản thanh toán đạt gần 20 tỷ euro (17,4 tỷ bảng Anh). EU đã chi khoảng 70 tỷ euro cho các sản phẩm dầu mỏ trong năm đó.

Diễn biến mùa đông này

Mùa đông này Ukraine cần sự hỗ trợ của quốc tế, đặc biệt là từ Mỹ và EU. EU dường như đã chuẩn bị khá tốt cho mùa đông này, mặc dù tình trạng thiếu khí đốt vẫn có thể xảy ra. Nhưng có ba câu hỏi quyết định tính bền vững về lập trường của EU đối với Nga: Thứ nhất, Nga sẽ ngừng tất cả việc cung cấp hydrocarbon cho EU? Thứ 2, khí hậu sẽ khắc nghiệt hơn trong 12-18 tháng tới? Thứ 3, liệu Trung Quốc có quay trở lại hoạt động kinh tế trước khi phong tỏa, điều này sẽ gây thêm áp lực lên thị trường khí thiên nhiên lỏng (LNG) toàn cầu?

Về mặt địa chính trị, câu hỏi vẫn là mức giá trần của EU/G7 đối với dầu của Nga sẽ ảnh hưởng đến thị trường toàn cầu như thế nào, liệu thị trường có tuân thủ hay không và nếu có, liệu giá có được đặt chính xác hay không. Trung Quốc có thể tuân theo lệnh trừng phạt của G7 và mua dầu của Nga với giá chiết khấu khiến Nga mất doanh thu và ảnh hưởng. Nhưng Trung Quốc có cơ hội tạo ra một hệ thống thương mại và hậu cần nằm ngoài lệnh trừng phạt của G7. Điều này sẽ phải trả giá ban đầu nhưng độc lập về phía tây, và có thể là nguồn cung cấp dầu lớn hơn thông qua Nga và Iran.

Sự chuẩn bị của Nga

Nga đã chuẩn bị vũ khí hóa năng lượng từ đầu mùa hè năm 2021. Cuối năm đó, đơn vị lưu trữ khí đốt lớn nhất châu Âu ở Rehden, Đức, vẫn ở mức thấp bất thường, đưa mức lưu trữ của Đức vào khoảng 70% vào cuối tháng 10/2021, so với 95% trong những năm trước.

Phản ứng của châu Âu trước chiến sự Ukraine là sự tiếp tục và mở rộng các biện pháp trừng phạt được áp đặt sau khi Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014. EU đã thông qua luật nhằm giảm sự phụ thuộc năng lượng vào Nga và trừng phạt chế độ cũng như nền kinh tế của nước này - bao gồm cả lĩnh vực năng lượng - bằng cách tẩy chay các sản phẩm của Nga.

Vào tháng 3/2022, một kế hoạch đã được trình bày nhằm cắt giảm hoàn toàn năng lượng nhập khẩu của Nga, bao gồm cả lệnh cấm than có hiệu lực một tháng sau đó. EU đặt mục tiêu giảm 2/3 năng lượng nhập khẩu của Nga vào cuối năm 2022 và đạt mức 0% vào năm 2027.

Sau khi yêu cầu thanh toán khí đốt bằng đồng rúp của Nga không được đáp ứng, Nga đã ngừng xuất khẩu sang Ba Lan và Bulgaria vào cuối tháng 4, đồng thời các vấn đề bảo trì gây tranh cãi vào tháng 7 và phá hoại vào tháng 9 đã khiến việc giao hàng qua đường ống Nord Stream bị gián đoạn. Vào tháng 4, EU đã đưa ra kế hoạch bắt đầu đàm phán mua khí đốt và hydro cùng nhau để tận dụng thế mạnh của mình trên thị trường.

Vào tháng 5, kế hoạch giảm nhanh sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của Nga và đẩy nhanh “quá trình chuyển đổi xanh” đã vạch ra chiến lược sử dụng năng lượng hiệu quả, đa dạng hóa các nhà cung cấp và mở rộng năng lượng tái tạo. Các quốc gia thành viên riêng lẻ tăng cường nỗ lực đa dạng hóa. Đáng chú ý, Đức đã đạt được thỏa thuận LNG dài hạn với Qatar và đẩy nhanh quy trình cấp phép cho ba kho cảng LNG mới.

Tổng cộng 6 kho cảng LNG mới sẽ được hoàn thành ở Đức vào mùa đông năm 2023-2024. Vài ngày trước khi EU ngừng nhập khẩu dầu của Nga, EU và G7 đã đồng ý về mức giá trần đối với dầu thô của Nga là 60 USD một thùng. Điều này nhằm mục đích giữ cho dầu của Nga chảy ra thị trường toàn cầu trong khi hạn chế doanh thu của Moscow. Chín gói trừng phạt của EU đối với Nga được bổ sung bằng các chương trình trong nước nhằm giảm nhu cầu năng lượng tổng thể và hỗ trợ người tiêu dùng châu Âu về chi phí năng lượng.

Kết hợp với xu hướng lạm phát toàn cầu, cuộc khủng hoảng năng lượng sắp xảy ra này đã tạo ra các bước chuẩn bị cho việc thay thế nguồn cung cấp khí đốt đắt tiền bằng than đá hoặc năng lượng tái tạo bên cạnh các động thái trong nước nhằm giảm chi phí cho người tiêu dùng, chủ yếu là cắt giảm thuế, trợ cấp năng lượng trực tiếp và trong nhiều trường hợp là quy định về giá.

Hiện tại, kho dự trữ khí đốt của châu Âu cao hơn mức trung bình 5 năm, mức tiêu thụ khí đốt đã giảm và giá ổn định ở mức cao nhưng có thể kiểm soát được. Sự gắn kết chính trị trong EU đã được duy trì, bất chấp những rạn nứt do các nước phụ thuộc nhiều vào năng lượng của Nga, đặc biệt là Hungary gây ra. Nếu Nga không sụp đổ hoặc kết thúc chiến tranh, thì việc mở rộng các biện pháp trừng phạt của EU đối với vận chuyển và bảo hiểm dầu của Nga, và cuối cùng là khí đốt có thể xảy ra.

Ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng dầu mỏ những năm 1970 là suy thoái kinh tế và đa dạng hóa các nhà cung cấp. Năm 2022 là năm mà năng lượng lại trở thành vấn đề chính trị và nỗi lo về sự thiếu hụt đã thúc đẩy quá trình đa dạng hóa năng lượng rất cần thiết sang năng lượng tái tạo. Vào năm 2023, vấn đề này sẽ không biến mất.