Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới: Còn chần chừ, còn tiêu cực

Bên cạnh vai trò chủ quản của Bộ Công Thương, cần sự phối hợp nhịp nhàng giữa Bộ Y tế, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Khoa học - Công nghệ… dưới sự chỉ đạo của Chính phủ. Các chuyên gia nhận định, để giải bài toán thuốc lá thế hệ mới cho Việt Nam, việc lắng nghe khoa học và tham khảo quốc tế rất quan trọng.

Các chuyên gia cũng cho rằng hầu hết các nước đang kiểm soát thuốc lá thế hệ mới dưới luật đều bắt đầu từ con số 0 kinh nghiệm, cũng từng vướng phải ý kiến trái chiều giữa các bộ, ngành trong quá trình xây dựng khung pháp lý, nhưng cuối cùng đã đạt thành tựu nhất định trong chiến lược kiểm soát thuốc lá quốc gia.

Chìa khóa kiểm soát tốt thuốc lá thế hệ mới: Phối hợp nguồn lực liên ngành để tìm giải pháp thực tiễn

Tương tự những câu chuyện về xăng dầu, rau sạch,… khi người dân có nhu cầu, họ có quyền yêu cầu được bảo vệ và tiếp cận các mặt hàng chất lượng. Thực tế này đòi hỏi sự phối hợp liên ngành giữa các bộ, cơ quan chức năng cùng phối hợp hành động, thống nhất giải pháp và cách quản lý nhằm giải quyết triệt để các vấn đề cấp thiết của xã hội. Nếu chúng ta không thể “làm ngơ” với vấn đề cung cấp nhiên liệu đủ, thực phẩm sạch, hay nói rộng ra là an ninh năng lượng, an ninh lương thực,… thì cũng khó có thể thả nổi vấn đề kiểm soát thuốc lá thế hệ mới nhằm giải quyết các vấn nạn tội phạm buôn lậu, trá hình dẫn đến những hệ lụy xã hội bấy lâu.

Khảo sát vào tháng 8/2022 của báo VietnamPlus cho thấy, 70% độc giả cho rằng giảm tác hại thuốc lá là quan trọng và có nhu cầu chuyển đổi qua các sản phẩm thay thế có khả năng giảm tác hại so với thuốc lá điếu, nếu tốt cho bản thân và cộng đồng.

Nhìn nhận về kinh nghiệm của các quốc gia như Mỹ, Anh, Thuỵ Điển, Na Uy, Nhật Bản,… có thể thấy, chìa khoá thành công của các chính phủ này khi tiến hành xây dựng khung pháp lý và cấp phép thương mại hóa thuốc lá thế hệ mới chính là sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan đa ngành, chấp nhận quan điểm đối lập nhưng thống nhất giải pháp, phối hợp nhau từng bước hoàn thiện năng lực quản lý, để từ đó thành công với chiến lược giảm tác hại thuốc lá hơn chục năm nay.

Tại Philippines, Bộ Thương mại và Công nghiệp được trao thẩm quyền quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cùng các thiết bị đi kèm. Bộ Y tế ra quy định các hướng dẫn về việc thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức hạn chế hút thuốc và sử dụng thuốc lá điện tử.

Tại Nhật Bản, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới được quản lý bởi Bộ Tài chính, và phối hợp với Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản thiết lập các quy định chi tiết về tiêu chuẩn sản phẩm.

Các chuyên gia cho rằng đã đến lúc cần sửa đổi và bổ sung Nghị định 67/2013/NĐ-CP.

Tại Việt Nam, nhiều chuyên gia cho rằng, vấn đề quản lý thuốc lá thế hệ mới là cấp bách, đã đến lúc cần sửa đổi và bổ sung Nghị định 67/2013/NĐ-CP để tạo đà cho việc luật hóa thuốc lá thế hệ mới, theo sát tiến độ tháo gỡ vướng mắc pháp lý theo nghị trình của Chính phủ giải quyết trong năm 2022.

Những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (có chứa nguyên liệu thuốc lá) phù hợp định nghĩa của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012 như thuốc lá làm nóng, thuốc lá ngậm snus… thì có thể đưa ngay vào quản lý. Hành động này sẽ ngay lập tức giảm gánh nặng cho cơ quan quản lý nhờ tận dụng khung pháp lý sẵn có lẫn nguồn lực kiểm soát đã được thiết lập để quản lý ngành hàng thuốc lá truyền thống bấy lâu.

Chỉ có thể bảo vệ giới trẻ và ngăn chặn buôn lậu bằng luật nghiêm

Trên thực tế, tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam hiện nay đều là sản phẩm lậu, vì chưa được phép chính thức nhập khẩu và kinh doanh, cũng không khác gì lệnh cấm. Tuy nhiên, thị trường chợ đen lại ngày càng phong phú các chủng loại thuốc lá thế hệ mới, mặc sức tiếp cận sai đối tượng, sai mục đích vì chưa có chế tài đủ nghiêm.

Tại tọa đàm “Quản lý thuốc lá thế hệ mới - Cần góc nhìn mới" đầu năm nay, bà Nguyễn Quỳnh Liên - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính, Bộ Tư pháp nhìn nhận, hiện các quốc gia đi trước Mỹ, Anh, Nhật, New Zealand,... đều không cấm thuốc lá thế hệ mới, vì cấm sẽ dẫn đến tình trạng buôn lậu khó kiểm soát. Thay vào đó, chính phủ các nước này chỉ cấm một số hương liệu tinh dầu có thể thu hút giới trẻ, và ngăn chặn giới trẻ không được phép tiếp cận sản phẩm bằng nhiều biện pháp, đặc biệt các quy định kinh doanh nghiêm ngặt đối với kênh bán lẻ.

Tháng 7/2020, FDA Hoa Kỳ đã tiên phong kiểm duyệt và cấp phép cho một số ít sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đạt tiêu chuẩn giảm phơi nhiễm với chất độc hại, bao gồm 1 sản phẩm thuốc lá làm nóng, 1 thuốc lá điện tử hệ đóng đi kèm tinh dầu hương thuốc lá, và 4 sản phẩm cung cấp nicotine qua đường uống. FDA công bố, việc cho phép các sản phẩm này là phù hợp với mục tiêu cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Nhiều tổ chức Y tế quốc tế khẳng định thuốc lá thế hệ mới không là cửa ngõ của thuốc lá điếu

Bên cạnh đó, Cơ quan Y tế Công cộng Anh (PHE) đã xác nhận thuốc lá điện tử/ thuốc lá thế hệ mới không phải là cửa ngõ khiến giới trẻ hút thuốc lá điếu hay tạo ra “một thế hệ nghiện nicotine mới”. Nhiều kết quả khảo sát của các nước châu Âu hay Canada, Nhật Bản, New Zealand,… cũng đã khẳng định điều này.

Như vậy, Việt Nam hoàn toàn có đủ năng lực quản lý để kiểm soát thành công thuốc lá thế hệ mới dù bắt đầu bằng zero kinh nghiệm, khi tập trung theo sát chiến lược giảm cung – giảm cầu – giảm tác hại của WHO, và thống nhất giải pháp giữa các bộ ngành vì mục tiêu chung là sức khỏe cộng đồng. Sự phối hợp giữa các bộ nhằm thống nhất giải pháp thực tiễn cho việc kiểm soát thuốc lá thế hệ mới sẽ giúp gia tăng hiệu quả của công tác phòng chống thuốc lá, đồng thời xử lý tốt hiện trạng thuốc lá nhập lậu đang mặc sức hoành hành thị trường chợ đen hay thậm chí vấn nạn ma tuý trá hình tấn công thanh thiếu niên hiện nay.