Nâng cao chất lượng kiểm toán, chống chuyển giá

Tại Việt Nam, hoạt động này đang ngày càng phổ biến không chỉ đối với các doanh nghiệp FDI mà còn xảy ra ở cả các doanh nghiệp trong nước, gây ra những hệ lụy không nhỏ cho nền kinh tế.

Ngày 19/7/2018, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) và Hiệp hội Kế toán công chứng Vương quốc Anh (ACCA) phối hợp tổ chức Hội thảo quốc tế “Chuyển giá – Những vấn đề trong công tác quản lý hiện nay”.

Doanh nghiệp FDI và nội địa đều có khả năng chuyển giá

Theo ông Nguyễn Văn Hiệu, Phó Kiểm toán trưởng, KTNN khu vực IV, trong những năm vừa qua, ở Việt Nam, những hành vi chuyển giá tránh thuế diễn ra khá phức tạp và là vấn đề đặc biệt quan tâm của nhiều cơ quan quản lý nhà nước. Với nền kinh tế mở cửa, cho phép đầu tư nước ngoài vào Việt Nam với nhiều chính sách ưu tiên, Nhà nước ta đã thể hiện rõ quan điểm đặc biệt khuyến khích nguồn đầu tư nước ngoài, nhằm góp phần vào việc thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, cũng như tăng năng lực sản xuất và xuất khẩu.

Tuy nhiên, hiệu quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp này thường không cao khi nhiều công ty đa quốc gia lớn hoạt động tại Việt Nam kê khai lỗ trên báo cáo tài chính, nhưng thực tế hoạt động rất tốt trên thị trường, có nhiều doanh nghiệp vẫn liên tục mở rộng quy mô sản xuất (Coca Cola, C.P Việt Nam…).

Thực tế cũng cho thấy, có đến 90% doanh nghiệp FDI hoạt động trong lĩnh vực may mặc ở TP. Hồ Chí Minh có kết quả kinh doanh thua lỗ trong khi hầu hết các doanh nghiệp trong nước cùng ngành nghề đều có lãi. Mặc dù, thua lỗ triền miên song các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam vẫn đầu tư mở rộng sản xuất kinh doanh. Điều này cho thấy, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế được mở rộng, tỷ lệ thua lỗ cao tại các doanh nghiệp FDI trong thời gian qua chính là biểu hiện của hoạt động chuyển giá đang diễn ra ngày càng phổ biến, đa dạng, trở thành thách thức lớn đối với cơ quan thuế Việt Nam. Minh chứng cho điều này phải kể tới Công ty Coca-Cola Việt Nam.

Trong 20 năm đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam, Coca-Cola liên tục báo lỗ, lỗ lũy kế tính đến 30/9/2011 của công ty lên tới 3.768 tỷ đồng, vượt cả số vốn đầu tư ban đầu là 2.950 tỷ đồng. Vì lỗ liên tục nên doanh nghiệp này không phải đóng thuế thu nhập doanh nghiệp, trong khi doanh thu liên tục tăng từ 20-30% mỗi năm. Đáng chú ý là dù lỗ lớn nhưng doanh nghiệp này đã có kế hoạch đầu tư thêm 300 triệu USD tại Việt Nam.

Hay rõ nét nhất gần đây là câu chuyện liên quan đến siêu thị Metro Việt Nam đang được nghi ngờ chuyển giá thời gian qua. Metro được thành lập từ năm 2001. Cho đến nay, doanh nghiệp này đã phát triển 19 trung tâm bán sỉ trên cả nước nhưng báo lỗ liên tục dù doanh thu tăng hàng năm. Cụ thể, năm 2007 lỗ 157 tỷ đồng, trong khi doanh thu đạt 6.607 tỷ đồng; năm 2008, lỗ hơn 190 tỷ đồng trong khi doanh thu 8.175 tỷ đồng; năm 2009, lỗ 160 tỷ đồng trong khi doanh thu 8.728 tỷ đồng. “Nếu thua lỗ trong 1-2 năm đầu hoạt động thì bình thường, nhưng có những doanh nghiệp thua lỗ hàng chục năm vẫn tiếp tục đầu tư mở rộng thì đó là dấu hỏi về nghi vấn chuyển giá”, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường đại học Fulbright Việt Nam khẳng định. Ngoài ra còn nhiều doanh nghiệp FDI khác cũng nằm trong diện nghi vấn.

Theo định hướng phát triển kinh tế đất nước, Chính phủ ngày càng chú trọng và tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh tham gia vào hoạt động sản xuất kinh doanh ở tất cả các ngành kinh tế, thông qua hình thức cổ phần hóa (CPH) các doanh nghiệp nhà nước (DNNN).

Tuy nhiên, từ thực trạng đó đặt ra vấn đề về công tác quản lý các công ty con, công ty liên kết có vốn nhà nước tham gia đầu tư nhưng chỉ nắm dưới 50% vốn điều lệ, trong đó có việc chống chuyển giá từ các công ty này cho các công ty thành viên mà các thành phần kinh tế khác nắm giữ trên 50% vốn điều lệ.

Cần nhiều giải pháp đồng bộ

Theo tiến sĩ Hồ Đức Phớc, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng KTNN, mục đích của hoạt động chuyển giá là tối thiểu hóa nghĩa vụ tính nộp thuế trong tập đoàn, DN nhằm tối đa hóa lợi nhuận dựa vào chính sách ưu đãi hoặc sự khác biệt về thuế giữa các vùng, miền hay quốc gia. Quá trình hội nhập quốc tế thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của các quốc gia, nhưng cũng xuất hiện nhiều thách thức mới, đặc biệt là công tác chống thất thu ngân sách. Chuyển giá không những là một hình thức thất thu ngân sách lớn mà còn làm méo mó môi trường kinh doanh, tạo ra sự cạnh tranh bất bình đẳng giữa các chủ thể kinh tế và chứa đựng nhiều rủi ro khác.

Việt Nam thời gian qua đã rất nỗ lực xây dựng và ban hành nhiều chủ trương và chính sách nhằm thiết lập và dần dần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động chống chuyển giá, chống thất thu ngân sách nhà nước, tạo những cơ sở pháp lý nhất định cho hoạt động của ngành thuế trong đấu tranh chống chuyển giá của các DN. Tuy nhiên, hành lang pháp lý về chống chuyển giá ở Việt Nam hiện nay vẫn thiếu đồng bộ, chưa bịt kín lỗ hổng, hiệu lực thấp. Việc thực hành pháp luật trong việc chuyển giá chưa hiệu quả, hiệu lực chưa cao.

Thời gian qua, KTNN đã tích cực thực hiện chức năng, nghĩa vụ của mình trong kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, đã thu hồi hàng trăm ngàn tỷ đồng cho ngân sách nhà nước. Trong đó, có các khoản kiến nghị tăng thu từ hoạt động chuyển giá của đối tượng kiểm toán. Không chỉ các DN FDI mà đến nay có cả nhiều DN nội địa đã có dấu hiệu rõ ràng của việc chuyển giá làm thất thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, công tác kiểm toán chống chuyển giá chưa bao giờ được đưa ra bàn thảo và triển khai thực hiện một cách chính thức, hệ thống, đầy đủ đúng với bản chất của nó nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật, tăng cường vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước dẫn đến công tác quản lý nhà nước về chuyển giá còn nhiều bất cập và hạn chế.

Hiện nay cùng với sự phát triển mạnh mẽ của “kinh tế chia sẻ” và Cách mạng công nghiệp 4.0 ảnh hưởng trực tiếp đến phương thức sản xuất và phân phối giữa các chủ thể kinh tế, hoạt động chuyển giá đang có diễn biến phức tạp, tinh vi và không ngừng gia tăng không chỉ ở các DN FDI mà ngay cả ở các DN trong nước đã đặt ra những thách thức không nhỏ đối với công tác quản lý nhà nước về hoạt động chuyển giá, trong đó có hoạt động kiểm toán của KTNN.

“Vì vậy, công tác kiểm toán chống chuyển giá phải cần được nghiên cứu, xem xét một cách hệ thống, bài bản, nghiêm túc, từ đó có cách thức tổ chức kiểm toán hiệu quả hơn, chất lượng kiểm toán được cao hơn, qua đó góp phần kiểm soát chặt chẽ hoạt động chuyển giá của DN, chống thất thu ngân sách nhà nước. Những vấn đề trong quá trình kiểm toán chống chuyển giá cần được làm rõ từ vấn đề pháp lý đến mục tiêu, nội dung, phạm vi, phương pháp và tổ chức thực hiện kiểm toán đảm bảo hiệu lực, hiệu quả” - ông Phớc nhấn mạnh.

Để hạn chế các công ty tại Việt Nam áp dụng các phương pháp chuyển giá, PGS, TS Đặng Văn Thanh, Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam cho rằng, trước hết cần tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý, hành lang pháp lý; tăng cường hợp tác quốc tế về quản lý thuế, đặc biệt là hợp tác về chống chuyển giá; xây dựng cơ chế cung cấp, chia sẻ thông tin liên quan tới giá cả các sản phẩm tiêu thụ trên thị trường thế giới và từng nước làm căn cứ để quản lý và xử lý hoạt động chuyển giá. Mặt khác, cần tăng cường hoạt động tuyên truyền về thuế, tổ chức hướng dẫn các công ty tại Việt Nam xác định giá thị trường đối với các giao dịch liên kết nhằm nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế. Đồng thời, nâng cao đào tạo chuyên môn cho lực lượng công chức tham gia vào việc chống chuyển giá, tại các ngành thuế, kiểm toán nhà nước, thanh tra…. Nâng cao hệ thống thông tin tự động trong việc kê khai thuế; xây dựng hệ thống hướng dẫn chuyên môn trong công tác chống chuyển giá...