Vì sao EU rút khỏi Hiệp ước Hiến chương năng lượng?

Brussels đã thúc đẩy cải cách hiệp ước này và gây khó khăn hơn cho các công ty nhiên liệu hóa thạch trong việc khởi kiện về những thay đổi trong chính sách như cấm khoan ngoài khơi hoặc loại bỏ than đá ảnh hưởng đến đầu tư của họ. Nhưng nỗ lực đó đã bị đình trệ và tám quốc gia EU - Đan Mạch, Pháp, Đức, Luxembourg, Hà Lan, Ba Lan, Slovenia và Tây Ban Nha – đe dọa từ bỏ.

Cao ủy Năng lượng EU Kadri Simson cho biết trong một tuyên bố rằng, việc duy trì một Hiệp ước Hiến chương Năng lượng không hiện đại hóa không phải là một lựa chọn khả thi đối với EU. Hiệp ước ở dạng hiện tại không phù hợp với chính sách đầu tư của EU hoặc các mục tiêu về năng lượng và khí hậu của khối liên minh.

Ủy ban châu Âu cho biết, họ "cũng đang rút lại đề xuất trước đây về việc phê chuẩn Hiệp ước hiện đại hóa, vốn không thu thập được đa số cần thiết giữa các quốc gia thành viên".

ECT đã tồn tại 30 năm là hiệp ước đầu tư được sử dụng nhiều nhất trên thế giới. Ban đầu nó được thiết kế để bảo vệ các khoản đầu tư năng lượng ở các nước thời hậu chiến; Châu Âu ước tính 344,6 tỷ euro khoản đầu tư được bảo vệ theo ECT. Nhưng hiệp ước này đã trở thành một chiếc áo bó buộc đối với các quốc gia đang tìm cách khử cacbon, vì họ có thể bị các công ty kiện nặng nề đòi bồi thường thiệt hại vì lợi nhuận bị mất.

Khoảng 158 bên ký kết ECT đã phải đối mặt với các vụ kiện kể từ năm 2001, với sự gia tăng các vụ kiện bắt đầu từ năm 2015 sau thỏa thuận khí hậu Paris cam kết các nước nỗ lực nhanh hơn để cắt giảm khí thải nhà kính.

Ví dụ, các công ty năng lượng của Đức RWE và Uniper đã kiện Hà Lan vào năm 2021 với số tiền 2,4 tỷ € vì đã thông qua luật khí hậu cấm các nhà máy nhiệt điện than sau năm 2030 - một vụ kiện đã khiến dư luận phản đối ECT.

Viện Môi trường Munich cho biết, đây là quyết định đúng đắn bởi vì việc rút khỏi ECT không chỉ tốt cho khí hậu mà còn cho ngân sách của các quốc gia thành viên châu Âu. EU đã cố gắng cải cách hiệp ước bằng cách chấm dứt bảo vệ nhiên liệu hóa thạch, nhưng một số bên ký kết ECT ở Trung và Đông Á đã từ chối việc xem xét lại văn bản này.

Các quốc gia như Thụy Sĩ và Nhật Bản cũng nói rõ rằng họ không có ý định rời bỏ nó. Nhưng rời khỏi hiệp ước không phải là dễ dàng. Hiệp ước có điều khoản cho phép các vụ kiện được đệ trình trong 20 năm sau khi một thành viên rời đi. Ý, quốc gia đã rời hiệp ước vào năm 2015, đã bị ảnh hưởng vào năm 2022 với khoản thanh toán 190 triệu euro cho công ty nhiên liệu hóa thạch Rockhopper của Vương quốc Anh về lệnh cấm khoan dầu ở Địa Trung Hải.

Nếu các nước EU cùng nhau rời khỏi hiệp ước, điều đó sẽ làm giảm nguy cơ chính phủ bị kiện bởi các công ty có trụ sở tại các quốc gia thành viên khác - vốn tạo thành phần lớn các khoản đầu tư được điều chỉnh bởi hiệp ước - nhưng họ vẫn phải đối mặt với khả năng bị kiện từ các quốc gia vẫn còn trong ECT. Vẫn chưa rõ liệu tất cả 27 quốc gia thành viên có rút khỏi cùng nhau hay không, vì Síp và một số quốc gia ở Trung Âu như Hungary và Slovakia không muốn từ bỏ hiệp ước.

Viện Phát triển bền vững quốc tế cho biết, một sự rút lui có phối hợp sẽ là “cơ hội duy nhất để EU nói bằng một tiếng nói và loại bỏ trở ngại lớn trong việc thực hiện các mục tiêu khí hậu của mình”. Đề xuất của Ủy ban phải được hỗ trợ bởi đa số đủ điều kiện của các nước thành viên. Nghị viện châu Âu đã thúc giục rút khỏi hiệp ước. Sau đó, vẫn sẽ mất một năm để việc khởi hành trở thành chính thức do thông báo phải được gửi đến ban thư ký của ECT.

Tương lai của hiệp ước hiện đang được định sẵn và nó có thể bị hủy hoại bởi sự ra đi của EU. Tuy nhiên, Johannes Tropper, một nhà nghiên cứu luật tại Đại học Vienna, cảm thấy rằng ECT có thể khập khiễng nếu không có khối này. Ít nhất sẽ có một số quốc gia vẫn muốn dựa vào hiệp ước, bao gồm Kazakhstan, Nhật Bản, Thụy Sĩ.